انحراف ستون فقرات در کودکان با علائمی مثل کجی بدن، نابرابری شانه‌ها و برجستگی یک طرف کمر ظاهر می‌شود. برای تشخیص دقیق این عارضه، متخصص ارتوپد از روش‌هایی مثل معاینه بالینی، تصویربرداری با اشعه ایکس و گاهی MRI استفاده می‌کند. درمان انحراف ستون فقرات در کودکان نیز به روش‌های مختلفی از جمله مراقبت‌های دوره‌ای، استفاده از بریس و در موارد پیشرفته با جراحی انجام می‌شود.
انحراف ستون فقرات کودکان چیست؟
انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز در کودکان (Scoliosis)، نوعی ناهنجاری ساختاری در ستون فقرات است که بیشتر در سنین رشد خودش را نشان می‌دهد. ستون فقرات طبیعی، از پشت کاملا صاف بنظر می‌رسد؛ اما در کودکان مبتلا به اسکولیوز، ستون فقرات به شکل S یا C در می‌آید و از پشت سر، کج دیده می‌شود. آمار‌ها نشان می‌دهد که حدود 2 تا 4 درصد افراد 10 تا 16 سال به اسکولیوز مبتلا می‌شوند. نکته مهم اینجاست که میزان بروز این عارضه در دختر‌ها و پسر‌ها تقریبا یکسان، اما احتمال پیشرفت و تشدید آن در دختر‌ها بسیار بیشتر است.
در صورتی که انحراف ستون فقرات کودکان زیر نظر بهترین فوق تخصص ارتوپدی اطفال زود تشخیص داده نشود، همزمان با رشد کودک شدت بیشتری می‌گیرد و توانایی‌های حرکتی و عملکرد اندام‌های حیاتی مثل ریه‌ها و قلب را با مشکل مواجه می‌کند.
علت انحراف ستون فقرات در کودکان
در بیشتر موارد، علت دقیق اسکولیوز در کودکان مشخص نیست، اما عوامل زیر در ایجاد یا تشدید انحراف ستون فقرات کودکان نقش دارند:
اختلالات عصبی‌ـ‌عضلانی
بیماری‌هایی مثل فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی باعث اختلال در عملکرد عضلات و اعصاب می‌شوند. این اختلال، نگهداری درست ستون فقرات را دشوار می‌کند و منجر به انحراف آن می‌شود.
عوامل ژنتیکی
برخی از کودکان زمینه ارثی برای ابتلا به اسکولیوز دارند. اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده دچار این مشکل باشد، احتمال بروز آن در نسل بعدی بالاتر می‌رود.
تفاوت در طول پا‌ها
اگر طول پا‌های کودک یکسان نباشد، لگن به‌درستی در جای خودش قرار نمی‌گیرد. این اتفاق، به مرور زمان باعث انحراف ستون فقرات در کودکان می‌شود.
آسیب‌ها و ضربه‌ها
ضربه مستقیم یا آسیب شدید به ستون فقرات در کودکی با احتمال مختل شدن راستای طبیعی مهره‌ها همراه است و زمینه را برای ایجاد اسکولیوز فراهم می‌کند.
عفونت‌ها
برخی عفونت‌ها به بافت‌های استخوانی ستون فقرات آسیب می‌زنند و با از بین بردن ساختار طبیعی مهره‌ها، انحراف ستون فقرات را به دنبال می‌آورند.
تومور مغزی یا نخاعی
وجود تومور در مغز یا نخاع، فشاری غیرطبیعی به ستون فقرات وارد می‌کند. این فشار، باعث تغییر در تعادل شده و راستای طبیعی مهره‌ها را برهم می‌زند.
نقص‌های مادرزادی در ستون فقرات
برخی نوزادان با مشکلات ساختاری مهره‌ها یا نخاع به دنیا می‌آیند. این نقص‌ها روند رشد طبیعی ستون فقرات را مختل کرده و در سال‌های بعد باعث اسکولیوز می‌شوند.
مشکلات مربوط به قلب و ریه
نقص در شکل‌گیری درست قفسه سینه یا ارگان‌های حیاتی در جنین، ساختار طبیعی ستون فقرات را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و زمینه‌ساز انحراف آن می‌شود.
سبک زندگی و عوامل محیطی
نشستن نادرست، صندلی نامناسب، حمل کیف‌های سنگین یا کم تحرکی، تعادل عضلات پشتی را به‌هم می‌زنند و به‌مرور به انحراف ستون فقرات منجر می‌شوند.
علائم انحراف ستون فقرات در کودکان؛ نشانه‌هایی که نباید نادیده بگیرید
خمیدگی ستون فقرات کودکان در بسیاری از موارد به خاطر خفیف بودن عارضه با درد یا علامت خاصی همراه نیست، اما به طور کلی، شایع‌ترین علائم اسکولیوز در کودکان عبارتند از:
- کجی واضح در کل بدن یا در ناحیه گردن
- قرار نگرفتن سر در مرکز بدن
- نابرابری در ارتفاع دو سمت باسن
- بالا و پایین بودن شانه‌ها
- بیرون‌زدگی یک طرف دنده‌ها
- برجستگی یک طرف کمر هنگام خم شدن به جلو
- بی‌حسی یا ضعف در پا‌ها
- اختلالات ادراری
- مشکلات قلبی
- بالا و پایین بودن دست‌ها موقع صاف ایستادن
- انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به شکل S یا C
روش‌های تشخیص اسکولیوز در کودکان
متخصص ارتوپدی کودکان در مرحله اول برای تشخیص انحراف ستون فقرات در کودکان، ظاهر فیزیکی کودک، نحوه ایستان، موقعیت شانه‌ها، کمر و باسن او را بررسی می‌کند. در همین مرحله، پزشک تست خم شدن به جلو را هم از کودک می‌گیرد تا اگر یک سمت کمر بیرون‌زدگی داشت، تشخیص راحت‌تر باشد.
بعد از معاینه بالینی، تصویربرداری با اشعه ایکس از ستون فقرات برای بررسی دقیق میزان و زاویه انحراف انجام می‌شود. در مواردی که پزشک به ارزیابی ساختار‌های درونی بدن نیاز داشته باشد، ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن را تجویز می‌کند تا جزئیات بیشتری از استخوان‌ها و بافت‌های اطراف ستون فقرات به دست بیاید.
در صورتی که احتمال اسکولیوز مادرزادی وجود داشته باشد، بررسی تاریخچه پزشکی و خانوادگی کودک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. گاهی هم پزشک برای بررسی دقیق‌تر ناهنجاری‌های استخوانی، از اسکن سه‌بعدی کمک می‌گیرد. اگر احتمال درگیری اندام‌های داخلی مثل کلیه‌ها، مثانه یا قلب وجود داشته باشد، برای بررسی بیشتر، آزمایش‌هایی مثل اولتراسوند هم تجویز می‌شوند.
انواع روش‌های درمان انحراف ستون فقرات در کودکان
هدف اصلی درمان اسکولیوز در کودکان، جلوگیری از پیشرفت انحنا و بازگرداندن ستون فقرات به حالت طبیعی است. در ادامه، روش‌های رایج درمان انحراف ستون فقرات کودکان را بررسی می‌کنیم:
معاینات دوره‌ای
در مواردی که انحنای ستون فقرات خفیف باشد، نیازی به درمان فوری نیست. در این شرایط، پزشک هر 4 تا 6 ماه یکبار، روند رشد کودک را پیگیری می‌کند. هدف از این معاینات، بررسی وضعیت انحنا و تشخیص به موقع پیشرفت بیماری است.
اگر انحنا ثابت باقی بماند، درمان خاصی انجام نمی‌شود. اما در صورت افزایش زاویه انحنا، پزشک وارد مرحله درمان فعال خواهد شد.
استفاده از بریس
بریس یکی از روش‌های رایج برای کنترل انحراف ستون فقرات در کودکان در حال رشد است. این وسیله انحنا را در همان حد نگه می‌دارد و مانع از پیشرفت آن می‌شود. بریس‌ها به صورت سفارشی طراحی می‌شوند تا کاملا با بدن کودک هماهنگ باشند.
این روش مخصوص کودکانی است که انحنای متوسط دارند و هنوز به بلوغ اسکلتی نرسیده‌اند. پزشک نوع بریس و مدت زمان استفاده از آن در طول روز را تعیین می‌کند.
تمرینات فیزیوتراپی
در کنار استفاده از بریس، انجام منظم تمرینات اصلاحی باعث افزایش نتایج درمان انحراف ستون فقرات در کودکان می‌شوند. این تمرینات شامل حرکات تعادلی، کششی و قدرتی هستند که توسط فیزیوتراپ طراحی می‌شوند و باید به صورت مداوم ادامه داشته باشند. تمرینات فیزیوتراپی باعث بهبود وضعیت بدن در حالت ایستاده، راه رفتن و نشستن می‌شوند.
ورزش‌ها و مراقبت‌های تکمیلی
به‌جز تمرینات درمانی، ورزش برای انحراف ستون فقرات نیز باید لحاظ شود. ورزش‌هایی مثل شنا، یوگا یا پیاده‌روی آرام در کنار جلوگیری از وارد شدن فشار‌های نادرست روی ستون فقرات، برای بهبودی هر چه سریعتر اسکولیوز در کودکان اهمیت زیادی دارند. این ورزش‌ها، عضلات پشتی را تقویت می‌کنند و باعث افزایش تعادل کودک می‌شوند.
جراحی ستون فقرات
پزشک جراحی را زمانی توصیه می‌کند که انحراف ستون فقرات خیلی شدید باشد و بقیه روش‌های درمانی اثربخش نباشند. این روش معمولا برای کودکانی که انحنای ستون فقراتشان بیشتر از 45 درجه است، تجویز می‌شود. انتخاب روش جراحی نیز با توجه به سن و میزان رشد اسکلتی کودک انجام می‌گیرد.
طی این عمل، جراح مهره‌ها را به وسیله ابزار‌های خاصی در جای خودشان ثابت می‌کند تا جلوی تشدید انحنا را بگیرد. جراحی تحت بیهوشی کامل و با نظارت تیم پزشکی انجام می‌شود. دوران نقاهت هم چند ماه طول می‌کشد.
روش‌های پیشگیری از انحراف ستون فقرات کودکان
اسکولیوز مادرزادی در دوران جنینی شکل می‌گیرد و راهی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. انحراف ستون فقرات عصبی‌عضلانی هم معمولا به خاطر ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مثل فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی رخ می‌دهد؛ بنابراین عوامل ایجاد‌کننده آن از کنترل شما خارج و غیرقابل پیشگیری هستند.
اما با بررسی و پیگیری به موقع می‌توانید جلوی پیشرفت اسکولیوز ایدیوپاتیک (بدون علت مشخص) که اتفاقا شایع‌ترین نوع انحراف ستون فقرات در کودکان محسوب می‌شود را بگیرید. در ادامه به چند نکته مهم برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری در کودکان اشاره می‌کنیم:
- اگر سابقه خانوادگی انحراف ستون فقرات دارید، کودکتان را از سنین پایین تحت نظر پزشک متخصص ارتوپد قرار دهید.
- به کودکتان حالت درست نشستن، ایستادن و خوابیدن را یاد بدهید.
- ورزش‌هایی مثل شنا و یوگا باعث تقویت عضلات مرکزی بدن می‌شوند و به حفظ سلامت ستون فقرات کمک می‌کنند.
- بیماری‌های زمینه‌ای کودک مثل فلج مغزی و دیستروفی را درمان کنید تا جلوی پیشرفت اسکولیوز را بگیرید.
- تغذیه سالم و سرشار از کلسیم، منیزیم و ویتامین دی برای استحکام استخوان‌های کودک را در اولویت قرار دهید.
توصیه‌های نهایی
انحراف ستون فقرات در کودکان در بیشتر موارد قابل پیشگیری نیست، اما می‌توانید با رعایت نکاتی مثل نشستن صحیح، فعالیت بدنی و تغذیه درست در کنار مراجعات منظم به پزشک متخصص ارتوپدی کودکان از پیشرفت بیماری جلوگیری کنید.
تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، نقش مهمی در حفظ عملکرد طبیعی ستون فقرات و جلوگیری از بروز عوارض ناشی از پیشرفت انحنا ایفا می‌کند. برای درمان سریع و دقیق اسکولیوز کودکان، می‌توانید به دکتر سید رامین حاج زرگرباشی، فوق تخصص ارتوپدی اطفال و فلوشیپ ارتوپدی کودکان مراجعه کنید تا در سریع‌ترین زمان ممکن و با حداقل عوارض جانبی، سلامتی کودک دلبندتان را به او باز گردانید.
سوالات متداول
آیا انحراف ستون فقرات خطرناک است؟
این عارضه معمولا خطرناک نیست، اما در صورت بی توجهی و عدم درمان و پیشرفت بیماری، مشکلات قلبی، نخاعی و یا تنفسی به دنبال می‌آورد.
ورزش‌های مضر برای اسکولیوز چه هستند؟
ورزش‌هایی مثل ژیمناستیک، وزنه‌برداری، فوتبال و ورزش‌های پرشی برای کودکان دچار انحراف ستون فقرات مناسب نیستند، چون فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کنند و احتمال بدتر شدن انحراف وجود دارد.
نحوه خوابیدن صحیح برای اسکولیوز کودکان به چه صورت است؟
برای کودک مبتلا به اسکولیوز، بهترین حالت خوابیدن به پهلو با یک بالش بین زانو‌ها یا به پشت با بالش زیر زانو‌ها است. تشک هم باید سفتی متوسط داشته باشد تا ستون فقرات تراز بماند.