فلج اطفال یک بیماری ویروسی است که به طور عمده کودکان زیر پنج سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری باعث ضعیف شدن یا فلج عضلات می‌شود و در موارد شدید، ممکن است به مرگ منجر شود. ویروس فلج اطفال از طریق تماس با مدفوع یا ترشحات تنفسی فرد مبتلا منتقل می‌شود و در جوامع بدون واکسیناسیون به سرعت گسترش می‌یابد. علائم اولیه شامل تب، خستگی، سردرد و درد عضلانی است که می‌تواند به سرعت به فلج شدن اعضای بدن منجر شود. خوشبختانه با واکسیناسیون فلج اطفال، این بیماری تا حد زیادی قابل پیشگیری است و بسیاری از کشورها با واکسیناسیون عمومی توانسته‌اند این بیماری را کنترل کنند.
فلج اطفال چیست؟
فلج اطفال یا پولیومیلیت (poliomyelitis) نوعی بیماری ویروسی واگیردار است که توسط ویروس پولیومیلیت ایجاد می‌شود. این ویروس به سیستم عصبی حمله کرده و می‌تواند موجب ضعف و فلج عضلات در قسمت‌های مختلف بدن، از جمله دست‌ها، پاها، بالا تنه و پایین تنه شود. در موارد شدیدتر، فلج اطفال ممکن است به مشکلات تنفسی و حتی مرگ منجر شود. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تنها یک نفر از هر 200 نفر مبتلا به این بیماری به فلج دائمی دچار می‌شود. واکسیناسیون علیه فلج اطفال با استفاده از واکسن‌های خوراکی یا تزریقی می‌تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کند. با این حال، در موارد نادر، واکسن‌های خوراکی که از ویروس ضعیف‌شده تولید می‌شوند، می‌توانند به خودی خود موجب ابتلا به این بیماری شوند.
برای مشاوره در این زمینه می توانید به صورت آنلاین با دکتر سید رامین حاج زرگرباشی فوق تخصص ارتوپدی اطفال در ارتباط باشید.
علت ایجاد فلج اطفال
علت بیماری فلج اطفال ویروسی به نام پولیومیلیت است که از طریق دهان یا بینی وارد بدن می‌شود. این ویروس ابتدا وارد سیستم گوارشی و تنفسی شده و در گلو و روده تکثیر می‌یابد. سپس وارد جریان خون شده و به سایر نقاط بدن گسترش می‌یابد. ویروس فلج اطفال به سیستم عصبی حمله کرده و موجب آسیب به مغز و اعصاب محیطی می‌شود که باعث فلج و اختلال در عملکرد بدن می‌شود. این ویروس به سه نوع مختلف تقسیم می‌شود: نوع ۱، ۲ و ۳. در حال حاضر، نوع ۲ و ۳ به طور کامل ریشه‌کن شده‌اند، اما نوع ۱ هنوز در برخی کشورهای در حال شیوع است و کودکان را مبتلا می‌کند.
علاوه بر ویروس، یکی دیگر از عوامل ابتلا به این بیماری استفاده از واکسن‌های زنده فلج اطفال است. این واکسن‌ها که حاوی ویروس ضعیف‌شده هستند، در برخی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در موارد نادر ممکن است خود واکسن باعث ابتلا به بیماری فلج اطفال شود. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای دنیا، از واکسن‌های غیرفعال که هیچ‌گونه خطر ابتلا به بیماری را ندارند، استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: صافی کف پا در کودکان
انواع فلج اطفال
انواع فلج اطفال عبارتند از:
فلج اطفال خفیف
این نوع خفیف‌ترین شکل بیماری است و علائم آن به سرماخوردگی یا آنفولانزا، از جمله تب، سردرد، درد عضلانی و ناراحتی معده شباهت دارد. مغز معمولا تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و علائم از چند روز تا یک هفته به طول می‌انجامد.
فلج اطفال غیر فلج‌کننده
این نوع با علائم شدیدتری نسبت به نوع خفیف همراه است و ممکن است مدت بیشتری طول بکشد. علاوه‌بر علائم خفیف، ممکن است فرد به مننژیت (تورم در اطراف مغز و نخاع) مبتلا شود. این نوع بیماری نیاز به بستری در بیمارستان برای درمان و بهبودی دارد.
فلج اطفال فلج‌کننده
شدیدترین نوع بیماری است که می‌تواند منجر به فلج دائمی گروه‌های عضلانی خاص، از جمله عضلات تنفسی و عضلات پا شود. علائم آن به طور معمول شامل تب، درد عضلانی و ضعف عضلانی است. در این نوع، برخی افراد ممکن است جان خود را از دست بدهند، در حالی که دیگران ممکن است بخشی از توان حرکتی خود را باز یابند و به حالت عادی بازگردند.
علائم و نشانه‌های فلج اطفال
به‌طور کلی شایع‌ترین علائم و نشانه‌های این عارضه شامل موارد زیر است:
- تب
- گلو درد
- بی اشتهایی
- حالت تهوع
- استفراغ
- دل درد
- یبوست
- ضعف
- مننژیت
- درد عضلانی
- از دست دادن کنترل عضلات
- کوتاهی پا
- فلج شدن کامل
فلج اطفال چگونه منتقل می‌شود؟
فلج اطفال یک بیماری ویروسی و مسری است که از دو راه اصلی منتقل می‌شود:
- اولین راه از طریق سرفه و عطسه است که ویروس پس از ورود به هوا به سرعت می‌تواند به افراد سالم منتقل شود. در این حالت، ویروس در حلق و مجاری گوارشی فرد آلوده تکثیر می‌شود و سپس از طریق جریان خون به سایر نقاط بدن می‌رسد.
- دومین راه انتقال از طریق مدفوع است؛ ویروس از بدن فرد مبتلا دفع شده و در صورت آلودگی آب یا مواد غذایی، به سایر افراد منتقل می‌شود. این مسأله باعث شیوع بیشتر بیماری در مناطقی با شرایط بهداشتی ضعیف و کمبود دسترسی به آب پاک می‌شود.
تشخیص فلج اطفال
اگر علائم فلج اطفال را دارید، باید به یک پزشک مراجعه کنید. پزشک ابتدا علائم شما را به دقت بررسی می‌کند و ممکن است از شما بپرسد که آیا اخیرا به مناطقی که احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد، سفر کرده‌اید یا خیر. از آنجا که علائم فلج اطفال مشابه علائم آنفولانزا است، پزشک ممکن است برای رد بیماری‌های ویروسی دیگر آزمایش‌های مختلفی را تجویز کند. برای تائید این بیماری، پزشک‌ها اقداماتی نظیر اقدامات زیر را انجام می‌دهند.
- بررسی مایع مغزی نخاعی (مایع اطراف مغز و نخاع)
- آزمایش بزاق گلو
- آزمایش مدفوع
بیشتر بخوانید: افتادگی مچ دست در کودکان
درمان فلج اطفال
فلج اطفال درمان قطعی ندارد، اما می‌توان با استفاده از برخی روش‌های درمانی علائم بیماری را کاهش داد و وضعیت بیمار را قابل تحمل‌تر کرد که شامل موارد زیر است:
- مصرف مایعات (مثل آب گوشت، آب، آبمیوه)
- استفاده از کمپرس‌های آب گرم برای تسکین درد عضلات
- استفاده از داروهای شل کننده ماهیچه (داروهای ضد اسپاسم)
- مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد NSAIDs (داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای درمان بیماری فلج اطفال مفید است)
- انجام تمرینات و فیزیوتراپی برای کمک به عضلات
- استراحت
- استفاده از تهویه‌های مکانیکی برای نفس کشیدن راحت‌تر
پیشگیری از فلج اطفال
واکسن فلج اطفال تا 90 درصد از ابتلا به این بیماری جلوگیری می‌کند. دو نوع واکسن برای پیشگیری از فلج اطفال وجود دارد:
واکسن غیرفعال
این واکسن در کشورهایی که شیوع بیماری فلج اطفال محدود است، استفاده می‌شود. این واکسن به صورت تزریقی در چهار نوبت به کودک داده می‌شود: در دو ماهگی، چهار ماهگی، 6 تا 18 ماهگی و 4 تا 6 سالگی.
واکسن خوراکی
این نوع واکسن در کشورهایی که بیماری فلج اطفال به طور کامل ریشه‌کن نشده است، استفاده می‌شود. این واکسن به صورت خوراکی در سه نوبت به کودک داده می‌شود. اولین نوبت در زمان تولد و نوبت‌های بعدی با فاصله چهار هفته از نوبت قبلی به کودک داده می‌شوند.
عوارض فلج اطفال
فلج اطفال فلج‌کننده می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
- فلج دائمی عضلات
- مشکلات تنفسی
- بدشکلی اندام‌ها
- آسیب به رشد استخوان‌ها
در برخی موارد شدید، این بیماری می‌تواند منجر به مرگ شود. همچنین، سال‌ها پس از بهبودی از بیماری، برخی از بازماندگان ممکن است دچار سندرم پس از فلج اطفال شوند که با ضعف عضلانی، خستگی و درد همراه است.
سوالات متداول
عوامل خطرساز فلج اطفال کدامند؟
عوامل خطرساز فلج اطفال شامل واکسینه نشدن، مسافرت به مناطق آلوده، تماس با بیماران، سیستم ایمنی ضعیف، استرس یا فعالیت شدید پس از تماس با ویروس و سابقه جراحی لوزه‌ها می‌شود.
امروزه بیماری فلج اطفال در چه کشورهایی وجود دارد؟
در حال حاضر، بیماری فلج اطفال در دو کشور افغانستان و پاکستان وجود دارد. البته باید این نکته نیز توجه داشته باشید که امکان انتقال ویروس فلج اطفال از این کشورها به کشورهای همسایه وجود دارد.
چرا فلج اطفال روی پاها تاثیر می‌گذارد؟
این بیماری روی پاها تاثیر می‌گذارد زیرا ضعف یا فلج عضلات باعث رشد نامتقارن استخوان‌ها می‌شود و می‌تواند منجر به کوتاهی اندام‌ها و فلج دائمی گردد.
نتیجه گیری
خوشبختانه از سال 1988، تعداد موارد فلج اطفال در جهان 99 درصد کاهش یافته است. در سال 2018، تنها 33 مورد در سراسر جهان گزارش شد. با این حال، در حالی که بسیاری از کشورها این بیماری را ریشه‌کن کرده‌اند، برخی هنوز به طور فعال با آن درگیر هستند. هر فردی که واکسینه نشده باشد، در معرض خطر ابتلا قرار دارد. بنابراین، بهترین راه برای ریشه‌کنی کامل فلج اطفال، اطمینان از واکسیناسیون همگانی و محافظت از سلامت جامعه است.