بیماری اسپینا بیفیدا که به آن بیماری مهره شکافدار هم گفته می‌شود یک بیماری مادرزادی است. این بیماری در صورتی ایجاد می‌شود که ستون فقرات جنین به شکل صحیح توسعه و رشد پیدا نکند و در ستون فقرات شکاف ایجاد شود. این بیماری در انواع مننگوسل، اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل بروز پیدا می‌کند و با علائمی مانند فلج کامل پاها، بی اختیاری روده، بی‌اختیاری ادرار یا عدم احساس در پاها همراه است. علت اصلی ابتلا به اسپینا بیفیدا چندان مشخص نیست اما عدم استفاده از مواد غذایی مقوی و داروهایی مانند اسید فولیک، از مهمترین احتمالات ابتلا به آن محسوب می‌شوند.
بیماری اسپینا بیفیدا چیست؟
بیماری اسپینا بیفیدا یک نقص مادرزادی است که در آن ستون فقرات جنین به شکل درست و کامل رشد نمی‌کند. طی این بیماری کانال نخاعی به شکل مناسب تکامل پیدا نکرده و بعضی از مهره‌های نخاع درست بسته نشده‌اند. در موارد شدید، عناصر حمایت کننده نخاع و اعصاب این ناحیه از داخل حفره بسته نشده به بیرون درز پیدا می‌کنند. بنابراین اعصاب و نخاع کودک به دلیل نداشتن حفاظ مناسب در معرض خطر هستند. این بیماری در دوران بارداری با انجام سونوگرافی و بررسی مایع آمنیوسنتز و همچنین بررسی خون مادر قابل تشخیص است.
بیشتر بخوانید: صافی کف پا در کودکان
علائم بیماری اسپینا بیفیدا
از علائم بیماری اسپینا بیفیدا می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
• ضعف یا فلج پاها به طور کامل
• بی‌اختیاری ادرار و بی‌اختیاری روده
• عدم احساس گرما یا سرما به دلیل احساس بی پوستی در پاها
• وجود مشکل در یادگیری در برخی کودکان
• شکاف روی ستون فقرات وجود گودی روی ستون فقرات
علت بیماری اسپینا بیفیدا
علت ابتلا به بیماری اسپینا بیفیدا به طور دقیق مشخص نیست. اما بر اساس تحقیقات و مطالعات صورت گرفته، مشخص شده که مجموعه‌ای از عوامل محیطی و ژنتیکی در ابتلا به این بیماری نقش موثری دارند. البته پزشکان بر این باور هستند که در بسیاری موارد حتی اگر در ژنتیک افراد این بیماری وجود داشته باشد احتمال اینکه دیگر اعضای خانواده سالم باشند بسیار بالا است. به طور کلی برخی از علل ایجاد این بیماری عبارتند از:
• چاقی و اضافه وزن
• مصرف داروهای ضد تشنج در دوران بارداری
• کمبود اسید فولیک در دوران بارداری
• دیابت کنترل نشده
• افزایش دمای بدن به علت تب یا رفتن به سونا و جکوزی
بیشتر بخوانید: تشخیص زانوی پرانتزی
تشخیص بیماری اسپینا بیفیدا
برای تشخیص بیماری اسپینا بیفیدا یا مهره شکافدار، روش‌های مختلفی وجود دارد. این بیماری در دوران جنینی با استفاده از تست‌های غربالگری قابل تشخیص است. همچنین بعد از تولد نوزاد با روش‌های مختلف تشخیص داده می‌شود. البته نمونه‌های خفیف آن حتی تا پایان عمر فرد هم مشخص نمی‌شوند. به طور کلی برخی از روش‌های تشخیص این بیماری عبارتند از:
• سونوگرافی: سونوگرافی کمک می‌کند تا وجود یا عدم وجود این بیماری در جنین معلوم شود.
• آمینوسنتز: برای تشخیص این بیماری مایع آمنیوتیک دور جنین را برمی‌دارند و با آزمایش روی آن وجود این بیماری را تشخیص می‌دهند.
• اندازه‌گیری afp: AFP یک پروتئین است که جنین آن را تولید و وارد خون مادر می‌کند. با انجام یک آزمایش خون و اندازه‌گیری میزان این پروتئین در خون مادر، ابتلا به این بیماری یا عدم ابتلا به آن را می‌توان تشخیص داد. اگر سطح این پروتئین بالا باشد نشان دهنده وجود بیماری است. در غیر این صورت جنین سالم خواهد بود.
بعد از تولد نیز برای بررسی این موضوع آزمایش‌های متعددی انجام می‌شود و بر اساس وضعیت نوزاد روش‌های درمانی متعدد توسط پزشک متخصص در نظر گرفته می‌شود. از جمله این آزمایش‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
• ارزیابی و بررسی حرکات کودک برای بررسی فلج
• کنترل و بررسی رشد سر کودک و انجام اسکن مغز با استفاده از روش‌هایی مانند سی تی اسکن، اسکن اولتراسوند یا اسکن ام آر آی
• اسکن اولتراسوند از کلیه‌ها و مثانه برای کنترل توانایی نوزاد در نگهداری ادرار
بیشتر بخوانید: شکستگی استخوان ران در کودکان
روش های درمان بیماری اسپینا بیفیدا
درمان بیماری اسپینا بیفیدا به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و پزشک بر اساس نوع این عارضه، میزان شدت آن، سن بیمار و… روش مناسب درمان را انتخاب می‌کند. اگر این بیماری از نوع خفیف باشد نیازی به درمان ندارد. اما برای درمان اسپینا بیفیدا از نوع مننگوسل یا میلومننگوسل بهترین و اصلی‌ترین راه جراحی است.
طی جراحی ریشه‌های عصبی و نخاع را که در محل درست قرار نگرفته در جای اصلی خود قرار می‌دهند. جراحی معمولاً در سنین بسیار کم و در بازه کوتاهی بعد از تولد انجام می‌شود و حتی در معدود مواردی قبل از تولد و هنگامی که جنین در رحم مادر قرار دارد انجام می‌گیرد. بعد از درمان اسپینا بیفیدا بیمار باز هم علائمی مانند مشکلات روده و مثانه یا ناتوانی در حرکت را تجربه می‌کند که برای بهبود این علائم از روش‌های زیر استفاده می‌کنند.
• مصرف دارو
• فیزیوتراپی‌های منظم
• جراحی‌های اضافی
• استفاده از خدمات توانبخشی
• استفاده از وسایل کمکی جهت راه رفتن
سوالات متداول بیماری اسپینا بیفیدا
چاقی، دیابت، افزایش دمای بدن، استفاده از یک سری داروها، کمبود فولات و سابقه خانوادگی از جمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
غذاهای حاوی فولیک اسید از جمله ماکارونی، برنج، غلات صبحانه و نان غنی شده از جمله منابع طبیعی اسید فولیک به شمار می‌روند.
بهترین راهکار مصرف مکمل‌های اسید فولیک قبل از دوران بارداری است.
نتیجه گیری
در این مقاله راجع به بیماری اسپینا بیفیدا صحبت کردیم. همانطور که در طول مقاله اشاره کردیم این بیماری از بدو تولد با فرد همراه است و نقصی مادرزادی محسوب می‌شود. این بیماری ممکن است خفیف یا خیلی شدید باشد که نوع خفیف آن هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند و نیازی به درمان خاصی ندارد. اما نمونه‌های شدید آن با ایجاد محدودیت در توانایی‌های افراد، روند طبیعی و عادی زندگی را با مشکلات جدی مواجه می‌کنند. از این رو نیاز به استفاده از درمان‌های جدی و اساسی دارند. این بیماری به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد اما از اصلی‌ترین علل آن می‌توانیم به عدم تغذیه صحیح مادر و عدم استفاده از قرص‌های حاوی اسید فولیک در دوره بارداری اشاره کنیم.